عملیات رمضان در شامگاه ۲۱ رمضان، و در ساعت ۲۱:۳۰ تاریخ ۱۳۶۱/۴/۲۳ آغاز گردید. در این عملیات که نخستین عملیات برون‌مرزی ایران در خاک عراق در طی جنگ تحمیلی بود، ده تیپ از سپاه پاسداران و دو لشکر از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی به طور مشترک و با رمز “یا مهدی ادرکنی” حمله را به خاک عراق آغاز کردند.

فرماندهی عملیات رمضان توسط ۴ قرارگاه عملیاتی مدیریت شد و هر قرارگاه به طور مشترک تحت اداره دو فرمانده از سپاه و ارتش قرار داشت. عملیات رمضان به دو دلیل اهمیت بسیار بالایی داشت: اول اینکه این اولین عملیاتی بود که به ‌قصد ورود رزمندگان اسلام به خاک دشمن و تحت اختیار گرفتن مواضع نظامی عراق و شهر بصره صورت گرفت؛ و دوم این که این عملیات باتوجه ‌به گستردگی و حجم نیرو و ادوات زرهی، از نظر برخی کارشناسان نظامی، بزرگ‌ترین جنگ زرهی بعد از جنگ جهانی دوم بود.

برای آشنایی بیشتر با دیگر عملیات های دفاع مقدس اینجا و اینجا کلیک کنید.

شرح عملیات رمضان

عملیات رمضان در تابستان سال ۶۱ شمسی و در شرایط معنوی ماه مبارک رمضان و در چهار جناح و پنج مرحله آغاز گردید. هدف این عملیات تصرف بخشی از خاک عراق به وسعت ۱۶۰۰ کیلومترمربع و سلطه بر شهر بصره بود؛ تا از این طریق بتوان اهرم فشاری در مذاکرات سیاسی مقابل عراق بدست آورد.

در طی این جنگ تلفات سنگینی به ماشین جنگ عراق وارد گردید، به طوری که بیش از ۱۰۰ دستگاه تانک و نفربر ارتش بعثی نابود شد و حدود ۵۰ دستگاه تانک و نفربر این ارتش توسط رزمندگان اسلام به غنیمت گرفته شد. همچنین بیشتر از ۸۰۰۰ نفر از نیروهای ارتش بعثی کشته و زخمی شدند و بیشتر از ۱۰۰۰ نفر از آنان به اسارت درآمدند.

در مقابل، به دلیل مواضع نظامی وسیع و موانع استراتژیکی که عراق پس از شکست در خرمشهر در این ناحیه ایجاد کرده بود، پیشروی برای نیروی نظامی ایران اسلامی هم سخت شده و صدمات شدیدی بر نیروهای ایرانی وارد شد؛ به‌طوری ‌که بیشتر از ۲۵۰ تانک ایرانی نابود شده و چندین هزار نفر از رزمندگان اسلام به شهادت رسیدند.

وضعیت صدام پیش از عمیات رمضان

طی عملیات‌های متعددی که منجر به آزادسازی خرمشهر و دیگر مناطق اشغال شده گردید و باتوجه ‌به تلفات سنگینی که به ارتش بعثی عراق وارد شد، عراق به داخل مرزهای خود عقب‌نشینی کرد. در همین زمان استکبار جهانی که منافع خود را در خطر می‌دید، برای پذیرش صلح به عراق فشار آورده و هم‌زمان برای جلوگیری از توسعه دیگر مقاومت‌ها در منطقه، با تحریک اسرائیل به جنوب لبنان حمله­ ور شد.

صدام که از یک ‌طرف در چندین عملیات شکست‌خورده و به‌خوبی رشد قدرت نیروهای ایرانی را حس کرده بود و از طرف دیگر متحمل خسارات ابزاری و انسانی شدیدی شده و روحیه خود را نیز از دست داده بود، با بهانه قراردادن حمله اسرائیل به جنوب لبنان، سعی در پذیرش نمادین صلح داشت. در مقابل، نیروی نظامی ایران که به این وضعیت کاملا واقف بود، با اجرای عملیات رمضان، کابوسی برای استکبار جهانی رقم زد.

پیشنهاد عملیات در خاک عراق و دلایل مخالفت اولیه امام

در جلساتی که بین فرماندهان جنگ و حضرت امام شکل گرفت، کارشناسان معتقد بودند که پیشنهاد صلح صدام فقط برای وقت خریدن به‌منظور تجدید قوا و حمله مجدد می‌باشد و پیشنهاد وی صلح واقعی نخواهد بود؛ بنابراین پیشنهاد اجرای عملیات رمضان در حضور حضرت امام مطرح گردید.

همچنین، نخبگان نظامی معتقد بودند به دلیل ضعف نیروهای دشمن و با هدف آزادسازی مناطقی که هنوز تحت اشغال ارتش بعث قرار داشت، عقب راندن نیروی دشمن از مرزهای ایران، تأمین امنیت پایدار مرزی و به‌دست‌آوردن امتیاز و اهرم فشار مقابل عراق در مذاکرات صلح، می‌بایست به خاک عراق حمله کرد و برخی مواضع نظامی و همچنین شهر بصره را تحت تسلط قرار داد.

حضرت امام در ابتدا به دلایلی با طرح اولیه عملیات رمضان مخالفت کردند. ایشان ضمن ابراز نگرانی برای امنیت مردم غیرنظامی عراق، بیم این داشتند که از نظر جهانی، دفاع مشروع ایران با این عملیات دچار خدشه شده و دشمنان آن را تجاوز معرفی کنند. در نهایت ایشان که از ابتدا هم با نظرات منطقی فرماندهان همراه بودند، اجازه ورود به خاک عراق را با شرایطی صادر کردند. این شرایط بیان می‌داشت که هجوم به مواضع عراق از بخش ­های غیرنظامی شکل­گرفته و امنیت مردم عادی عراق به شدت موردتوجه قرار گیرد.

• 

چه دلایلی موجب عقب ­نشینی نیروهای ایرانی در عملیات رمضان گردید؟

ارتش بعثی عراق در فاصله زمانی بین شکست خود در خرمشهر تا شروع عملیات رمضان، شروع به تقویت شدید استحکامات نظامی خود در مرز با ایران کرد؛ به طوری که رزمندگان ایرانی به‌ محض ورود به خاک عراق با مناطق مین‌گذاری‌شده وسیع، سیم‌خاردار، کمین و استحکامات متعدد دشمن و کانال‌های آب بسیار طولانی و عریض مواجه شدند که کار پیشروی را بسیار سخت می‌کرد.

یکی دیگر از دلایلی که نیروهای نظامی ایران راطی عملیات رمضان در پیشروی کند می‌کرد، برخی ناهماهنگی‌ها در اجرای نقشه­های نظامی بود. شهید صیاد شیرازی در این باره چنین بیان می‌کند: ” در ابتدا قرار بود با تمرکز نیروهایمان در یک جناح شروع به پیشروی عمیق کنیم و دیگر جناح ها نقش دفاعی داشته باشند. اما در حین جنگ و با پیشروی دیگر جناح­ ها، ما مجبور شدیم به جای تمرکز بر پیشرفت خطی، به طور همه‌جانبه عملیات را پیش ببریم که همین موجب پراکندگی نیروی نظامی ما در منطقه شد و جناح­ هایی که پیشروی کرده بودند نیز با محاصره دشمن مجبور به عقب‌نشینی شدند”.