فرهنگ دفاع مقدس قریب به چهار دهه از آغاز جنگی که با حمایت قدرت های بزرگ علیه جمهوری اسلامی و با میدان داری رژیم بعثی کلید خورد، می‌گذرد. جنگی که کسی گمان نمی کرد هشت سال به طول بینجامد و به یکی از طولانی ترین جنگهای تاریخ معاصر بدل گردد. جنگ هرچند همواره به مثابه […]
فرهنگ دفاع مقدس
قریب به چهار دهه از آغاز جنگی که با حمایت قدرت های بزرگ علیه جمهوری اسلامی و با میدان داری رژیم بعثی کلید خورد، می‌گذرد. جنگی که کسی گمان نمی کرد هشت سال به طول بینجامد و به یکی از طولانی ترین جنگهای تاریخ معاصر بدل گردد. جنگ هرچند همواره به مثابه یک تهدید و خسران به حساب می‌آید، اما همین جنگ آنگاه که مبتنی بر الگویی مقدس و انسانی به پیش برده شود می تواند دستاورد های بزرگی نیز برای یک ملت داشته باشد که هشت سال دفاع مقدس ملت ایران نمونه بارز آن است.
بدون شک چگونگی انتقال ارزش های دفاع مقدس، ﯾﮑﯽ از دل مشغولیهای اﺳﺎﺳﯽ سیاست گذاران جمهوری اﺳﻼﻣﯽ طﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن اﺧﯿﺮ اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﻼف دوران ﺟﻨﮓ و سالهای اولیه ﭘﺲ از آن، که ﻓﻀﺎی ﻏﺎﻟﺐ در اﯾﺮان، ارائه ﯾﮏ رواﯾﺖ رﺳﻤﯽ و اﻧﺤﺼﺎری از ﺟﻨﮓ ﺗﻮﺳﻂ نهادهای ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺟﻨﮓ و رسانه های رﺳﻤﯽ بوده است، اما در حال حاضر بیشتر افراد به خصوص کسانی که در دوران دفاع مقدس در جبه های جنگ علیه باطل بودند، به شکل کاملا ملموس و البته ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽدر ﺣﺎل رواج در جامعه اﺳﺖ که همین اتفاق اﺛﺮ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺧﻮاهد داﺷﺖ.
رهبر معظم انقلاب نیز در مورد فرهنگ دفاع مقدس در یکی از مراسم ها فرموده است:
به اعتقاد بنده، این جنگ، این دفاع مقدس، در کنار خساراتی که برای ما داشت، فوائد و منافع بزرگی هم داشت؛ این منافع، به مراتب بزرگ تر و بیشتر از آن خسارات است. خسارت های ما در آن جا عبارت بود از خسارت های انسانی و مادی، یعنی جوان هایی را از دست دادیم، خانواده هایی عزیزان شان را از دست دادند، همه مان برای جوان ها داغ دار شدیم و خسارات مادی پیش آمد، کشور از لحاظ ظواهر سازندگی یک مقداری در یک برهه ای عقب افتادگی پیدا کرد؛ این ها خسارات جنگ بود. همه ی جنگ ها این جور خساراتی دارد. لکن منافع جنگ، منافع بلند مدّت بود؛ منافع ماندگار بود. البته منافع کوتاه مدّت و منافع نزدیک هم داشت.
حال که با این مقدمه با موضوع اصلی این مطلب آشنا شدید، پیشنهاد می کنم در ادامه همراه ما باشید تا به صورت جزئی تر به این مطلب بسیار مهم و اساسی بپردازیم.
ماهیت دفاع مقدس
دﻓﺎع ﻣﻘﺪس به طور ذاتی، ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻮد که اﻧﺴﺎن ها را به شکل همه جانبه به ﺳﻮی دﯾﻦ، ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت می ﻛﻨﺪ، همچنین دﻓﺎع ﻣﻘﺪس، یک حرکت برای اﺣﯿﺎی هویت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از سوی انقلاب اسلامی در تمام ﻧﻘﺎط جهان را به دﻧﺒﺎل داﺷﺖ. علاوه بر این ها، دفاع مقدس ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻮد که در یک منطقه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﻲ ﻣﺸﺨﺺ و در باطن واقعیت های اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﺮهنگی واﺣﺪ ﺳﯿﺎﺳﻲ ﻣﻌﯿﻨﻲ به ﻧﺎم اﯾﺮان رخ داد. ﻟﺬا ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺨﺎطﺒﯿﻦ ﭘﯿﺎم دﻓﺎع ﻣﻘﺪس، هم وﺟﺪان ﺑﯿﺪار ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻮد که در دهه های آﻏﺎزﯾﻦ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ به ﺷﺪت از ﻓﺎصله ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و دﯾﻦ در رﻧﺞ اﺳﺖ و هم جهان اﺳﻼم را در ﺑﺮ می گیرد که در ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﮔﺬشته تحت سلطه اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻗﺪﯾﻢ و ﻧﻮ، افسوس زمانی را ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ که پیشرو در ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮی ﺑﻮدﻧﺪ و هم ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﻲ و ﻣﺮدﻣﺎن مشخصی به نام اﯾﺮان و ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﺷﺎﻣﻞ می ﺷﺪ که از ظلم و ﺳﺘﻢ ﻧﺎﺷﻲ از رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﯽ ﻋﺮاق به ﺗﻨﮓ آﻣﺪه و آرزوی رﻓﻊ تهدید وی و ﺗﺤﻘﻖ حکومتی اسلامی و مبتنی ﺑﺮ آﻣﻮزه های ﺷﯿﻌﻲ را در ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق در ﺳﺮ ﻣﻲ ﭘﺮوراﻧﺪﻧﺪ.
انتقال فرهنگ دفاع مقدس به آیندگان
از مهمترین و اساسی ﺗﺮﯾﻦ تکالیف منادیان ارزش های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس، اﯾﻦ می باشد که ماهیت واقعی دفاع مقدس را به دور از هر گونه اضافه گویی و ﺑﺮ اﺳﺎس ارزﯾﺎبی منصفانه و در عین حال واقع بینانه درک کرده و ﺳﭙﺲ به ﺗﺮوﯾﺞ ارزش های آن به پردازﻧﺪ. به همین دلیل فهم واﻗﻌﯽ ﻣﺎهیت ﺟﻨﮓ، به ﻣﯿﺰان ﻓﺮاوانی به ﻣﻮاجهه ﻣﻨﺼﻔﺎنه ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺮ می ﮔﺮدد.
شما دوستان عزیز باید به این نکته توجه داشته باشید که ﺟﻨﮓ بین اﯾﺮان و ﻋﺮاق ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ همانند ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻨﮓ های ﺑﺸﺮی بوده اما باید بدانید نکاتی و موضوعاتی در این جنگ وجود دارد که باعث تفاوت چشم گیری نسبت به سایر جنگ ها می شود.
باید بدانید که ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ و ارزش های آن دقیقا آینه رفتار و منش زمانه ﺧﻮد است. این رفتار ها در حقیقت بر گرفته از روح ﻗﺪسیه اﻣﺎم (ره) و ﻋﺸﻖ و ارادت رزﻣﻨﺪﮔﺎن به ایشان ﺑﻮد. بدون شک، ﮐﺴﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ و نمی توان به صورت کامل آن هم فقط از طریق خواندن به آن پی برد. ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ تمام وجود به ﺳﺮاغ دﻓﺎع ﻣﻘﺪس رﻓﺖ ﺗﺎ ﺣﻘﯿﻘﺘﺶ را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮد.
همچنین باید بدانید که زمانی روایت گری می تواند مفید باشد که ﺑﺎ هدف اﻧﺘﻘﺎل ارزش های دوران دﻓﺎع ﻣﻘﺪس و ﺗﺤﮑﯿﻢ هوﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮآﻣﺪه از آن دوران ﺑﺮ ﻧﺴﻞ های ﺟﻮان ﻓﻌﻠﯽ و آﯾﻨﺪه ﮐﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد، ﻣﻌﻨﺎی ﺧﺎص ﺧﻮدش را داشته باشد. آن چه که باعث تمایز بین رواﯾﺖ شهید آوﯾﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ به رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ راوﯾﺎن از ﺟﻨﮓ در اﯾﻦ سال ها شد، دقت در ﺗﻔﺎوت ﻧﮕﺮش به رواﯾﺖ و اﻟﺰاﻣﺎت آن اﺳﺖ. ﺗﻘﻠﯿﻞ رواﯾﺖ به ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن به نازل ترین ﺳﻄﺢ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ، وﯾﮋﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک اﮐﺜﺮ ﮐﺎر هایی اﺳﺖ که در اﯾﻦ سالها درﺑﺎره ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و ﻋﺮاق از ﺳﻮی اﻓﺮاد و نهادها ﻣﺘﻮﻟﯽ اﻧﺠﺎم شده اﺳﺖ. رواﯾﺖ به ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﯿﺎن ﺣﻘﺎﯾﻖ و وﻗﺎﯾﻊ آن گونه که ﺑﻮدﻧﺪ و رخ دادﻧﺪ، نه ﭼﯿﺰی ﮐﻤﺘﺮ و نه ﺑﯿﺸﺘﺮ آن باشد. استفاده از اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ، حتی ﺑﺎ ﻧﯿﺖ ﺧﯿﺮ و هدف ﻣﻘﺪس، ﻗﻠﺐ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ و رواﯾﺖ را ﺑﺎ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻣﻮاجه ﻣﯽ ﺳﺎزد. فرهنگ دفاع مقدس زمانی ﺑﺮ دل ها ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﺪ که رواﯾﺖ آن ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﺪاﻗﺖ و به دور از هر گونه ﮔﺰافه ﮔﻮﯾﯽ، اغراق و ﯾﺎ دروغ ﺑﺎﺷﺪ.
حال این سوال بیان می شود که دﻓﺎع ﻣﻘﺪس و راوﯾﺎن آن، ﺗﺎﻛﻨﻮن چه اﻧﺪازه در دﺳﺘﯿﺎﺑﻲ به آرﻣﺎن های ﺧﻮﯾﺶ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮیی به مخاطبین ﺧﻮد ﺑﺎ موفقیت همراه بوده اﻧﺪ؟
واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ که ﻓﺮو ﻛﺎﺳﺘﻦ از آرﻣﺎن های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس و ﺗﺨﺼﯿﺺ آن به اﯾﺮان و ﺷﯿﻌﯿﺎن، ﻧﻮﻋﻲ کم لطفی در ﺣﻖ اﯾﻦ رﺧﺪاد ﺑﺰرگ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ آن، ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﺘﻘﻀﯿﺎت ﮔﺬشته، ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮی را ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد، ﺑﻨﻈﺮ می رسد که در ﺷﺮاﯾﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ، بهترین گزینه ﺑﺮای ﺑﺴﻂ آرﻣﺎن های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس ، ﻣﻮرد ﻣﺨﺎطب ﻗﺮار دادن ﻛﻞ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ.
به دﻟﯿﻞ الهی و اﻧﺴﺎنی ﺑﻮدن آموزه های فرهنگ دﻓﺎع ﻣﻘﺪس و ﻧﯿﺰ وﺟﻮد اﺷﺘﺮاک ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻦ آنها و ﺑﺴﯿﺎری از ارزش های ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺸﺮی، آنها از اﯾﻦ ظﺮﻓﯿﺖ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻘﯿﺎﺳﻲ وﺳﯿﻊ و جهانی ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش همگانی ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ. ﺑﺮ همین اﺳﺎس به نظر می رﺳﺪ که ﺣﺪاﻗﻞ در عرصه ﻧﻈﺮ و اندیشه، هر گونه کوچک و ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ آرمان های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس به ﯾﻚ ﻛﺸﻮر و منطقه و ﯾﺎ ﻣﺬهب ﺧﺎص، ظلمی علیه بشریت خواهد بود.
برای اینکه بتوانیم به شکل کامل تری با موضوع ارزش های دفاع مقدس آشنا شویم، بهتر است در ادامه به چند نمونه از بیانات رهبر معظم انقلاب که در مراسم های مختلفی از سال بوده است، بپردازیم.
بیانات رهبر معظم انقلاب در مورد ارزش های دفاع مقدس
– جنگ چیز تلخی است، جنگ هشت ساله واقعاً تلخ بود، خسارت بار بود، برای ما خیلی زحمات درست کرد؛ بنده در متن کار حضور داشتم؛ خیلی تلخ بود، خیلی سخت بود، خیلی غصه‌دار بود، بارها اشک های ما را درمی‌آورد و انسان را خسته می کرد اما با همه ی این سختی ها این حسن بزرگ را داشت که به جوان ایرانی نشان داد که قادر است، که می‌تواند، اگر اراده بکند و در یک میدانی وارد بشود، خواهد توانست بر رقیب و حریف خودش فائق بیاید؛ کما اینکه ما فائق آمدیم. جوان ایرانی وارد میدان جنگ شد، اگر جنگ نبود، این اتفاق به این شکل نمی‌افتاد. جنگ مثل یک آتش سوزی است؛ وقتی آتش سوزی می شود، همه کار های دیگر را کنار می گذارند و می روند آتش را خاموش کنند؛ همه متوجه جنگ شدند. استعدادها روز کرد، نشان داده شد که جوان ایرانی می‌تواند؛ این حضور در جنگ و حضور جوان ها و غلبه ی بر دشمن، آن هم نه دشمنی که فقط یک کشور باشد بلکه دشمنی که پشتش همه ی قدرت های جهانی حضور داشتند، موجب رشد خود باوری شد. پس انقلاب باعث برافراشتن خود باوری و سینه سپر کردن خود باوری در مقابل روحیه ی وابستگی و ورشکستگی شد.
– در دوران جنگ تحمیلی هشت ساله، که نیرو های مسلح و ملت ایران آن دفاع جانانه و فراموش نشدنی را از خود نشان دادند، بسیاری از ملت های مسلمان، آیین شما، مذهب شما، افکار شما و عقاید شما را به برکت همان دفاع جانانه و ایستادگی در مقابل زور گویی و تجاوز گری، بدون هیچ تبلیغی پذیرفتند؛ این ها واقعیت است. آرمان های جمهوری اسلامی آرمان هایی است که در عمق جانِ همه ی ملت ها وجود دارد.
– همه ی دنیا در مقابل شما آمدند، تا شما را از مرز های تان یک قدم عقب بنشانند. میلیارد ها صرف کردند، مجهز ترین وسایل جنگی را آوردند، قدرت مند ترین قدرت ها با هم همدست شدند، از شرق و غرب کمک گرفتند، وسایل تبلیغاتی را با قوتِ هرچه تمام تر وارد کردند، هشت سال هم جنگیدند، بعدش دو سال هم چک و چانه زدند، آخرش نشد.
کدام کشور و ملتی، برای قدرت و پیروزی خود، نشانه یی بالاتر از این می‌تواند داشته باشد؟ جنگهای دنیا، دو روزه و پنج روزه و ده روزه است. جنگ بین الملل، چهارساله و پنجساله است. تازه، تمام نقشه‌ی جغرافیای عالم، در جنگ های بین الملل تغییر و تبدیل پیدا می‌کند. در آن قسمت خلیج فارس، چند ساعت زد و خورد شد، نقشه ی جغرافیای دنیا الان تغییر پیدا کرده و همه ی دنیا به خلیج فارس لشکر کشیده‌اند. این ها را با هشت سال جنگ همه جانبه با کشور ما مقایسه کنید. بعد از آن‌که همه ی زور های شان را زدند، تازه ملت ایران از آن ها با نشاط تر، شاداب تر، کشور دست نخورده تر است و نیرو های نظامی منظم تری دارد.
– یکی از بزرگ ترین فوائد این جنگ هشت ساله و فرهنگ دفاع مقدس، حفظ و تقویت روحیه ی انقلاب و حرکت، در نسل جوان ما و در جامعه ی ما بود. اگرچنانچه این حرکت جهادی و فداکارانه به وجود نمی‌آمد، روحیه ی انقلابی در آن اوایل که هنوز عمق زیادی هم پیدا نکرده بود، در معرض تطاول قرار می گرفت. بله، امام بزرگوار حضور داشت و شخصیت ایشان یک شخصیتی بود که خیلی از چیزها را تضمین می کرد؛ لکن خطرات، خطرات سنگینی بود؛ روحیه ی انقلابی قطعاً در معرض تهدید قرار می‌گرفت. انقلاب با حضور در صحنه ی دفاع مقدّس، ماندگار شد.
این ها گوشه ای از بیانات رهبر معظم انقلاب در رابطه با فرهنگ و ارزش های دفاع مقدس است. حال برای اینکه بتوانیم این فرهنگ بسیار زیبا از دفاع مقدس را بدون هیچ کم و کاستی حفظ نماییم، باید آن را به صورت کاملا هوشمندانه و با برنامه ریزی طولانی مدت، نه تنها در کشور خود بلکه در تمام جهان انتشار نماییم.
ﯾﮑﯽ از سنجه ها در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ به ﺳﺎﻟﯿﺎن گذشته و دوران دﻓﺎع ﻣﻘﺪس که همواره از ﺳﻮی ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺸﯿﻦ به ﻋﻨﻮان ﻋﺼﺮ طلایی هویت اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد، فاصله ﺑﯿﻦ آرمان ها و واﻗﻌﯿﺎت های جامعه، رزندگان و شهدا اﺳﺖ. هر ﭼﻘﺪر که در ﺣﺮف و ﺷﻌﺎر از ارزش های دوران دﻓﺎع ﻣﻘﺪس ﯾﺎد ﺷﻮد اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ، ﻧﺴﻞ ﺟﻮان نظاره ﮔﺮ واﻗﻌﯿﺖ های ﺑﺎﺷﺪ که ﻓﺮﺳﻨﮓ ها ﺑﺎ آن ارزشها فاصله دارﻧﺪ، رواﯾﺖ ﺟﻨﮓ و ارزشهای آن، ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ آن در ﻧﻈﺮ گرفته شده ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻗﺎﻧﻊ کننده و هویت ﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ. این مسئله بسیار مهم است که ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﯿﻦ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺌﻮﻻن و در ﻣﺴﯿﺮ آرمان ها ﻗﺮار داﺷﺘﻦ ﺳﯿﺎست ها ﺗﺎ ﺣﺪود ﻓﺮاواﻧﯽ به ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺴﺘﺮی ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
جمع بندی
در حقیقت فرهنگ دفاع مقدس بخشی از هویت اجتماعی، دینی، اخلاقی و روحیه مستحکم دشمن ستیزی و نشانه قدرت نرم ملت ایران در مواجهه با تهدید ها و متجاوزان است . بی تردید این عناصر ارزشمند(شهدا، رزمندگان) محدود به یک زمان و رویداد خاص نمی شوند بلکه جریانی مستمر ، پویا و حرکتی رو به تکامل و دربرگیرنده آرمان های ملت ایران است که خواهان عدالت و مخالف نظام سلطه است.
