بدون شک، کشور ایران با موقعیت ویژه سیاسی و جغرافیایی که داشت، همواره کانون توجه قدرت های بزرگ جهان بود. عملیات های دفاع مقدس و آنچه که رزمندگان راه خدا انجام داده اند مقاوتی بوده در مقابل این چشمداشت و زیاده خواهی دشمنان ملت ایران. رزمندگان در طول هشت سال دفاع مقدس به خوبی دریافتند تنها راه بازدارندگی در برابر دشمنان، افزایش قدرت نظامی به شمار می رود. رزمندگان غیور ایران زمین در هشت سال دفاع مقدس با وجود نارسایی های تسلیحاتی و اطلاعاتی در مقایسه با دشمن، با ایمان و اراده قوی خود به خداوند متعال به مصاف دشمن رفتند و حماسه هایی جاودان آفریدند. هرچند همه در خصوص عملیات های دفاع مقدس اطلاعات زیادی داریم و میدانیم که در دوران جنگ تحمیلی، چه عملیات های کلیدی به وقوع پیوسته. در این مقاله قصد داریم به موضوع بسیار مهم عملیات های دفاع مقدس نگاهی گذرا بیندازیم.

در سی و یکم شهریور ۱۳۵۹، در شرایطی که اقدامات متعدد آمریکا جهت براندازی نظام نوپای انقلاب اسلامی یکی پس از دیگری با شکست مواجه می شد، رژیم جنگ طلب و توسعه طلب عراق با حمایت آمریکا و غرب مرزهای جمهوری اسلامی ایران را مورد حمله نظامی قرارداد و بطور همزمان نیروی هوایی این کشور در یک تهاجم گسترده مناطق استراتژیک از جمله فرودگاه تهران را بمباران کرد و به دنبال آن جنگ تحمیلی رسماً آغاز گردید. در هشت سال، عملیات های دفاع مقدس که توسط رزمندگان با شجاعت اجرا شد، توانست ضربه ای کوبنده به رژیم بعث وارد نماید.

با شروع جنگ جمهوری اسلامی ایران کاملاً غافلگیر شد. زیرا از یک طرف ارتش بخاطر اعدام، تصفیه و فرار سران فاسد خود فاقد کمترین کارایی بود. از طرف دیگر سپاه نیز هنوز در بدو شکل گیری بوده و توان محدودش نیز در درگیری های داخلی در کردستان، گنبد، جریان خلق عرب و …شدیداً تحلیل رفته بود. بنابراین ایران فاقد یک سازمان نظامی توانمند برای مقابله با ماشین جنگی عراق بود. از این میان دو عامل اساسی مانع فروپاشی نظام سیاسی کشور گردید. اول کنترل اوضاع توسط حضرت امام (ره) و عامل دوم سیل روز افزون مردم در صحنه سیاسی کشور و ورود آن ها به جبهه ها سازمان یافتن نسبی مردم و بسیج آنها سبب شد آغاز حملات ایذایی و چریکی گردید و توانست مانع پیشروی ماشین جنگی عراق گردد و پس از آن بتدریج انسجام عملیات های محدود مورد نظر واقع شد. در نیمه اول این سال در اثر افزایش تجربه رزمندگان اسلام عملیات چریکی و ایذایی جای خود را به عملیات محدود داد و نیروهای اسلام ظرف مدت ۶ ماه ۱۹ عملیات که این عملیات های دفاع مقدس در هر زمینه ای بود، در جبهه های غرب و جنوب انجام شد. همچنین جبهه خودی دریافت که از این پس قادر است ضربات اساسی تری به ارتش عراق وارد نماید.

در ادامه همراه ما باشید تا در کنار هم دیگر به بررسی عملیات های دفاع مقدس بپردازیم.

بزرگ ترین عملیات های دفاع مقدس

–  عملیات بزرگ طریق القدس

یکی از حماسی ترین عملیات های دفاع مقدس، عملیات طریق القدس است. این عملیات از هشتم تا بیست و دوم آذر ۱۳۶۰ در منطقه شمال غربی اهواز، دشت آزادگان و شهرستان سوسنگرد انجام شد. هدف از آن تصرف تنگه چزابه و دسترسی به هورالهویزه بود. در نتیجه این عملیات شهر بستان آزاد شد. ارتباط شمال با جنوب نیروهای متجاوز قطع و تنگ چزابه تصرف شد. نیروهای ایرانی در جریان عملیات طریق القدس به هورالهویزه دسترسی یافتند.

گرچه سه فروند هواپیمای اف ۱۴ ایران در این عملیات منهدم شد، اما در نقطه مقابل ۱۸۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۴ فروند هلی کوپتر و ۱۳ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق از کار افتاده و نابود شد. همچنین نیروهای ایرانی ۱۵۰ دستگاه تانک، ۱۹ قبضه توپ، ۱۲۰ دستگاه ماشین آلات مهندسی، ۲۵۰ خودرو و ۲۳ قبضه ضد هوایی به غنیمت گرفتند. در برابر ۹۰۰ شهید ایرانی، قریب ۳۵۰۰ عراقی کشته و زخمی شده و ۵۴۶ نفر از آنها به اسارت درآمدند. سپاه و ارتش به صورت مشترک و با رمز «یا حسین» این عملیات را انجام دادند.

– عملیات بزرگ فتح المبین

از دیگر عملیات های دفاع مقدس، می توان به عملیات بزرگ فتح المبین اشاره کرد. این عملیات که از دوم فروردین تا دهم فروردین ۱۳۶۱ در منطقه شوش و دزفول انجام شد. منطقه عمومی فتح المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.

هدف این عملیات که از بزرگ ترین عملیات های دفاع مقدس بود، آزادسازی منطقه غرب دزفول و خروج دزفول و اندیمشک از برد توپخانه عراق بود. در نتیجه عملیات فتح المبین ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغالی آزاد شد و نیروهای ایرانی به مرز بین المللی در غرب شوش و دزفول نزدیک شدند. خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش از تیر رس توپخانه عراق از دیگر دستاوردهای این عملیات بود. از خسارات نیروهای ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست، اما ۴ لشکر عراق، ۳۶۱ تانک و نفربر، ۱۸ هواپیما، ۳۰۰ خودرو و ۵۰ توپ در جریان این عملیات منهدم شدند. همچنین ۳۲۰ تانک و نفربر، ۵۰۰ خودرو و ۱۶۵ توپ نیز به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد. بر اساس ادعای منابع غیر رسمی رزمندگان اسلام در ا ین عملیات شهدای زیادی تقدیم کردند. در نقطه مقابل عراق ۱۵۰۰۰ اسیر و ۲۵۰۰۰ کشته و زخمی داد.

– عملیات بزرگ والفجر ۱۰

یکی از به یاد ماندنی ترین عملیات های دفاع مقدس، مجموعه عملیات های والفجر است. در سال پایانی جنگ، عراق سعی داشت تعیین کنندگی در پایان جنگ را از آن خود کند. اما عملیات والفجر ۱۰ که از بیست و چهارم اسفند ۶۶ تا پنجم فروردین ۶۷ در محدوده حلبچه تا سلیمانیه در شمال عراق انجام شد، توانست این توازن را به نفع ایران تغییر دهد. هدف این عملیات تصرف حلبچه، فراهم سازی مقدمات تصرف سد دربندیخان و انسداد عقبه اصلی دشمن در استان سلیمانیه بود. حاصل کار هم آزادسازی و تصرف منطقه ای به وسعت حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع شامل شهرهای حلبچه، خرمال، بیاره، طویله در عراق و همین طور شهر نوسود در ایران بود. عراق در این عملیات ۲۷۰ تانک و نفربر، ۶۰ توپ صحرایی، ۲۰ ضد هوایی، ۴۰ خمپاره انداز و ۲۳۰ خودروی خود را از دست داد. نیروهای ایرانی همچنین ۹۰ تانک و نفربر، صد توپ صحرایی، ۲۰ توپ ضد هوایی، ۲۰ خمپاره انداز، ۱۵ دستگاه مهندسی ۸۰۰ خودرو را به غنیمت گرفتند. بهره گیری نیرو های عراقی از سلاح شیمیایی به شهادت ۵۰۰ نفر از مردم کرد حلبچه منجر شد. ۵۴۴۰ اسیر و ده هزار کشته و زخمی از دیگر ضربه های وارده به عراق در این عملیات بود.

– عملیات بزرگ کربلای ۱۰

بدون شک یکی از مهم ترین عملیات های دفاع مقدس، عملیات کربلای ۱۰ است. پس از ناکام ماندن تلاش های چند باره برای گشودن جبهه جدیدی در شمال مرزهای ایران و عراق، عملیات کربلای ۱۰، این طلسم را شکست. عملیات کربلای ۱۰ از بیست و پنجم فروردین ۱۳۶۶ تا پنجم اردیبهشت ۱۳۶۶ با همکاری نیروهای اتحادیه میهنی کردستان در منطقه ماووت در سلیمانیه عراق صورت گرفت. هدف از عملیات کربلای ۱۰، تصرف ماووت، گشودن جبهه جدید در مناطق شمالی و تجزیه قوای دشمن در مناطق مختلف بود. حاصل این عملیات تصرف ۲۵۰ کیلومتر از خاک عراق تا ارتفاعات نزدیک به ماووت بود. ۱۰ دستگاه تانک و نفربر، یک فروند هلی کوپتر و ۵ عراده توپ از ادوات جنگی عراق در این عملیات نابود شد. عراق در این عملیات همچنین متحمل هزار کشته، ۱۵۰۰ زخمی و ۲۱۰ اسیر شد. از خسارات و تلفات ایران در این عملیات اطلاعاتی در دست نیست.

– عملیات بزرگ والفجر ۸ 

عملیات والفجر ۸  نیز از به یاد ماندنی ترین عملیات های دفاع مقدس است. این عملیات را می ‌توان فتح ‌الفتوح‌ های جنگ تحمیلی نامید. این عملیات در بیستم بهمن ۱۳۶۴ شروع و در بیست و نهم فروردین ۱۳۶۵ تمام شد. منطقه عملیاتی اروند رود، خور عبدالله و شبه ‌جزیره فاو بود. هدف از این عملیات ورود به خاک عراق به ‌منظور تعیین ‌کنندگی در پایان جنگ به ‌شمار می‌‌رفت. گرچه به قول سردار علایی دستگاه دیپلماسی فرصت فتح فاو را قدر نشمرد. در نتیجه این عملیات که یکی از بزرگ ترین عملیات های دفاع مقدس بود، ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق و شهر فاو به تصرف درآمد. هم ‌مرزی با کویت، تهدید ام ‌القصر و انسداد راه ورود عراق به خلیج ‌فارس از دیگر دستاوردهای این عملیات بود. ۳۹ هواپیما، ۵ هلی‌کوپتر،۵۴۰ تانک و نفربر، ۲۵۰خودرو، ۲۰‌توپ‌صحرایی، ۵۵ توپ ضد هوایی و ۲ ناوچه موشک انداز از ماشین جنگی عراق نابود شد. همچنین ایران توانست ۹۵ تانک و نفربر، ۱۸۰ خودرو، ۲۰توپ صحرایی، ۱۲۰ توپ ضد هوایی و ۳ رادار موشکی از عراق غنیمت بگیرد. در عملیات والفجر ۸ فقط بر اثر حمله شیمیایی عراق۲۰۰۰ ایرانی شهید و ۳۰۰۰ نفر مصدوم شدند. نیروهای عراقی نیز ۲۱۰۵ اسیر و ۵۰ هزار کشته و زخمی دادند. عملیات فتح فاو را می‌توان نقطه پایان جنگ در جبهه جنوب دانست. با فتح شبه ‌جزیره فاو، نه منطقه ‌ای در جبهه جنوبی برای عملیات ایران باقی مانده بود و نه تک ‌های عراق کاری پیش می ‌بردند. فاو تا ماه‌ های آخر جنگ در تصرف ایران باقی مانده بود و عراق فقط به مدد عملیات‌‌گسترده در مناطق مختلف و استفاده از جنگ ‌افزارهای غیرقانونی شیمیایی موفق به باز پس‌ گیری فاو شد.

– عملیات بزرگ محرم

عملیات محرم نیز جز بزرگ ترین عملیات های دفاع مقدس می باشد. این عملیات از تاریخ دهم آبان تا شانزدهم آبان ۱۳۶۱ در استان ایلام و در منطقه موسیان، جنوب شرقی دهلران، غرب عین خوش و ارتفاعات جبال حمرین (خط مرزی بین المللی) انجام شد. علاوه بر موارد بالا، این عملیات را می توان نخستین عملیات گسترده ایران در جبهه میانی تلقی کرد. تا پیش از آن عملیات ها در جبهه جنوبی و استان خوزستان صورت می گرفت. هدف از انجام عملیات محرم، آزادسازی جبال حمرین و مناطق مرتفع منطقه به منظور تامین امنیت دهلران و موسیان بود. ثمره عملیات محرم آزادی ۵۵۰ کیلومتر از اراضی اشغالی از جمله چاه نفتی بیات به نهر عنبر و تامین ۵۰ کیلومتر از مرز بود. در این عملیات نیروهای ایرانی موفق به تعقیب متجاوز شده و ضمن تصرف ۳۰۰ کیلومتر از خاک عراق، شهرک زبیدات را نیز در اختیار گرفتند. از میزان خسارت وارده به قوای مسلح ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست. اما قریب به ۲۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۳۰ دستگاه خودرو و ۱۲ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق منهدم شد. نیروهای ایرانی همچنین ۱۴۹ دستگاه تانک و نفربر و ۲۷۰ دستگاه خودرو از این تجهیزات را به غنیمت گرفتند. عملیات محرم البته به لحاظ نیروی انسانی برای ایران پرهزینه بود، تنها از لشکر امام حسین که از نیروهای عمل کننده بود، ۵۴۰۰ نفر شهید یا زخمی شدند. از میزان اسرا و شهدای سایر لشکر ها و تیپ ها اطلاعاتی در دست نیست. در نقطه مقابل ۷۰۰۰   عراقی کشته و زخمی شدند و ۳۴۰۰ نفر از آنها به اسارت درآمدند. عملیات محرم با رمز یا زینب و در ماه محرم انجام شد.

– عملیات بزرگ خیبر

عملیات بزرگ خیبر نیز از دیگر عملیات های دفاع مقدس که با ایثار گری های زیاد همراه بوده، است. در فاصله زمانی سوم اسفند تا بیست و دوم اسفند ۱۳۶۲ در منطقه هورالهویزه، عملیاتی انجام شد که هدف آن تصرف جزایر مصنوعی مجنون، خشکی شرق دجله و جاده بصره به العماره در خاک عراق بود. این عملیات که خیبر نام گرفت، توانست جبهه جدیدی در شمال بصره گشوده و به تصرف هزار کیلومتر مربع در هور به همراه جزایر مجنون و ۴۰ کیلومتر مربع در طلاییه انجامید. در جریان این عملیات سنگین ۳ فروند هلی کوپتر شنوک از تجهیزات نیروهای ایرانی منهدم شد و اطلاعات بیشتری در این خصوص در دست نیست. در نقطه مقابل ۳۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۳ فروند هلی کوپتر و یک فروند هواپیما از ادوات جنگی ارتش عراق منهدم شد و ۴۲ دستگاه تانک، ۱۲۰ دستگاه کمپرسی و بیش از ۶ دستگاه لودر و بلدوزر به غنیمت سپاهیان اسلام درآمد. در این عملیات ۱۸۰۰ رزمنده شهید، ۵۰۰۰ نفر مفقود و ۱۵۰۰ نفر مجروح شدند. به کارگیری سلاح شیمیایی توسط صدام ۲۵۰۰ مصدوم شیمیایی نیز در میان ایرانی ها بر جا گذاشت. عراق نیز در جریان این عملیات متحمل ۵۰۰۰ کشته و زخمی و ۱۳۰۰ اسیر شد. عملیات خیبر با رمز یا رسول الله گرچه پیروز مندانه و موفق به حساب می آمد، با این حال برای تثبیت و حفظ مواضع تصرف شده به ویژه دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی، تلفات زیادی را به ارتش که در این منطقه پدافند می کرد، تحمیل شد.

– عملیات بزرگ بدر

عملیات بزرگ بدر نیز از جمله عملیات های دفاع مقدس بوده که دقیقا یک سال پس از عملیات پر حرف و حدیث خیبر که در جریان مراحل شناسایی آن، یکی از خبره ترین طراحان جنگی ایران، یعنی حسن باقری به شهادت رسیده بود، در همان منطقه عملیات بدر به اجرا گذاشته شد تا اهداف ناتمام مانده عملیات خیبر را به سرانجام برساند.

عملیات بدر که یکی از عملیات های دفاع مقدس بود، در بیستم اسفند ۶۳ آغاز شد و در بیست و ششم اسفند ۶۳ به پایان رسید. منطقه عملیاتی غرب هورالهویزه بود که از شمال به ترابه و از جنوب به کانال سوئیب و القرنه در خاک عراق محدود می شد.

هدف اصلی عملیات بدر تصرف جاده العماره به بصره، راه یابی به مرکز اصلی هور های غرب دجله و تسلط بر شرق دجله بود. حاصل این عملیات تصرف بیش از ۵۰۰ کیلومتر مربع از منطقه هور شامل روستاهای ترابه، لحوک، نهروان، فجره و نیز جاده خندق در نزدیکی جاده بصره به العماره به طول ۱۳ کیلومتر بود.

اهداف عملیات نیز گرچه به تصرف درآمدند، اما به دلیل استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی، نیروهای ایرانی نتوانستند این اهداف را تثبیت کنند. برخلاف سایر عملیات های دفاع مقدس، در این عملیات از میزان خسارات مادی و تلفات انسانی نیروهای ایرانی در این عملیات هیچ گونه اطلاعاتی در دست نیست، اما بر اساس گزارش های منابع داخلی ۲۵۰ تانک و نفربر، ۴۰ قبضه انواع توپ، ۲۰۰ خودرو، ۶۰ قبضه انواع خمپاره انداز، ۴ فروند هواپیمایPC – V، ۲ فروند هواپیمای میگ و سوخو و ۴ هلی کوپتر عراقی منهدم شده و ۵۰ قبضه انواع خمپاره انداز و دو دستگاه رادار زمینی رازیت به غنیمت گرفته شد. در جریان این عملیات، عراق حدود ده هزار نفر کشته و زخمی و ۳۲۰۰ نفر اسیر داد.

در پایان

سعی کردیم مجموعه ای  که به صورت خلاصه از عملیات های دفاع مقدس را برای شما همراهان گرامی، گردآوری نماییم. تا شما دوستان عزیز، با نحوه و چگونگی انجام عملیات های دفاع مقدس، آشنا شوید.