عملیات بیت المقدس از آن دسته عملیات های هشت سال دفاع مقدس بود که بدون تردید هیچ کس آن را هرگز فراموش نخواهد کرد. این عملیات اول با کمک خدا ، دوم به برکت خون شهیدان و داشتن رهبری گرانقدر ، و سوم ایثار و از خود گذشتگی بی نظیر مردم غیور و رزمندگان ایران زمین به موفقیت رسید.

تهاجم ارتش بعث به حریم کشورمان در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ به صورت هوایی آغاز شد و تکاوران دشمن از روز ۱ مهر به صورت زمینی، با تعرض به مرز ‌های خاکی وارد خرمشهر شدند.

صدام که با تکیه بر پشتیبانی‌ های مالی و لجستیکی غرب و شرق، سودای تصرف ۳ روزه خوزستان و رسیدن به تهران در عرض یک هفته را در سر می ‌پروراند، در خرمشهر قهرمان به مدت ۳۴ روز متوقف شد. توقفی که با دلاوری ‌های نیرو ‌های مردمی و تکاوران نیروی دریایی ارتش به دست آمد. 

در جریان عملیات آزادسازی خرمشهر علاوه بر ایثار و فداکاری ‌های بی نظیر مردم این شهر سرافراز و سربازان جان بر کف امام روح الله، نقش فرماندهان نیز بسیار تاثیرگذار بود؛ فرماندهانی همچون شهید صیاد شیرازی، محسن رضایی، شهید حسن باقری، شهید همت، احمد متوسلیان، مرتضی قربانی، شهید زین الدین، رحیم صفوی، غلامعلی رشید، رضا مجیدی، محسن غرضی، شهید بقایی، مرتضی صفاری و…

آزادسازی خرمشهر در روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ به عنوان مهم ‌ترین هدف عملیات بیت‌ المقدس در دوره جنگ ایران و عراق توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران (به فرماندهی علی صیاد شیرازی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (به فرماندهی محسن رضایی) انجام گرفت.

بسیاری از کارشناسان نظامی و تحلیل‌ گران رسانه ‌های خارجی، در برابر سرعت عمل و ویژگی ‌های عملیاتی نیرو ‌های ایرانی به هنگام فتح خرمشهر، غافلگیر، مبهوت و شگفت‌ زده شدند. نگاهی به اخبار و گزارش ‌های منعکس شده از این رسانه ‌ها درباره عملیات بیت ‌المقدس و آزادسازی خرمشهر نشان می ‌دهد با وجود نگاه جانب دارانه و جهت‌ دار در ارسال اخبار و اطلاعات، همه این رسانه ‌ها زبان اعتراف گشوده و با بهت و حیرت به شکست نیرو ‌های عراقی در این عملیات اذعان کرده ‌اند.

در این مطلب قصد داریم شما دوستان عزیز را به چگونگی آزاد سازی خرمشهر توسط رزمندگان بیشتر آشنا نماییم. پس پیشنهاد می کنم در ادامه همراه ما باشید.

شروع عملیات بیت المقدس

عملیات بیت المقدس در ۳۰ دقیقه بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ با قرائت رمز عملیات بسم الله الرحمن الرحیم. بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب از سوی فرماندهی آغاز شد.

شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشکینی نیز که در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور داشتند، هر یک به طور جداگانه، پیام‌ هایی را به وسیله بی سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت کردند.

باید این نکته را بدانید که عملیات بیت المقدس در چهار مرحله انجام شد. در ادامه به توضیح این چهار مرحله خواهیم پرداخت. پس همراه ما باشید.

مرحله اول عملیات بیت المقدس

در محور قرارگاه قدس به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحکامات متعدد، پیشروی نیرو‌ ها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپ‌ های ۴۳ بیت المقدس و ۴۱ ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقه ‌ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سر پل تصرف کنند. عدم پوشش اطرف این یگان‌ ها باعث شده بود که فشار شدید دشمن برآن ‌ها وارد شود.

در محور قرارگاه فتح، یگان ‌های خودی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز – خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحرکات دشمن در جاده مذکور پرداختند.

در محور قرارگاه نصر، به دلیل تاخیر در حرکت و وجود با تلاق در کنار جاده اهواز به خرمشهر و هم چنین تمرکز دشمن در شمال خرمشهر، نیرو ‌های این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.

الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، لیکن برخی حملات همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از پنج روز، جاده اهواز به خرمشهر از کیلومتر ۶۸ تا کیلومتر ۱۰۳ تثبیت و کلیه حملات ‌ ترمیم شد.

مرحله دوم عملیات بیت المقدس

در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاه های فتح و نصر از جاده اهواز به خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سر پل در جنوب کرخه کور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد.

عملیات در این مرحله در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۶۱/۲/۱۶ آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان های قرارگاه نصر نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن، به مرز رسیده و با قرارگاه فتح الحاق کردند.

دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکر های ۵ و ۶ خود را به عقب کشاند. به نظر می رسید این عقب نشینی با دو هدف انجام شده باشد: یکی جلوگیری از محاصره و انهدام این لشکر ها، و دیگری تقویت هر چه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر.

در پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز ۶۱/۲/۱۸ آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آن ها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتیجه جاده اهواز به خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه ای که توسط قرارگاه نصر به عنوان سر پل تصرف شده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.

مرحله سوم عملیات بیت المقدس

 در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز نماید. نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز ۶۱/۲/۱۹ عملیات خود را آغاز کردند؛ اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط  پدافندی اش، نیروهای خودی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید. به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان ها داده شود. هم چنین مقرر شد دو تیپ المهدی (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر نیز در حرکت بعدی استفاده شود.

مرحله چهارم عملیات بیت المقدس

سرانجام  در ساعت ۲۲:۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز «بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد در برابر تک سریع و غافل گیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شدید شدند و نتوانستند واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان های دشمن با یکدیگر قطع شد. فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن بود.

در روز دوم خرداد نتیجه پیکار بسیار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگان هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.

با وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیز پرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یکان های رزمنده، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا کردند.

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آن را از وجود نیروهای عراقی پاک گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحد هایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.

از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن ها غرق شدند.

نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه ۳ بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه به خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب نشینی کردند.

در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین رزمندگان ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد.

در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.

در ساعت ۲ بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت و شهادت تعداد زیادی از افراد، در ۴ آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از وجود متجاوزان پاک گردید.

رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزاد سازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزاد سازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنین افکند و ملت ایران اسلامی را که مدت ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد. مردم به خیابان ها ریختند و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند. در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اکبر سر دادند.

بازتاب رسانه ای عملیات بیت المقدس در سر تا سر جهان

خبرگزاری رسمی «عراق-آی. ان» طی یک اطلاعیه کوتاه ضمن آنکه از خرمشهر با عنوان بندر خرمشهر نام برد، اعلام کرد: سخنگوی ارتش عراق اعلام کرده است بندر خرمشهر را ترک کرده و تا مرز ‌های بین المللی عقب نشینی کرده اند. این خبرگزاری افزود که عقب نشینی نیرو ‌های عراقی، از روز یکشنبه اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شده است.

رادیو دولتی «صدای آمریکا» پس از پنج شبانه روز سکوت و امتناع از انعکاس خبر فتح خرمشهر توسط نیرو ‌های ایران، سرانجام در گزارش ویژه هشتم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ خود گفت: با وجود مشکلات تدارکاتی، نا آرامی ‌های ناشی از انقلاب و کاهش تدریجی قدرت عملیات نیرو ‌های هوایی ایران، ماشین نظامی ایران به گونه ‌ای اعجاب آور عمل کرد.

رادیو دولتی انگلیس که در شامگاه نهم اردیبهشت ۱۳۶۱ اعلام می‌ کرد: «چنانچه ایرانیان درصدد باز پس گرفتن خرمشهر برآیند، سخت ‌ترین گردو را برای شکستن برگزیده اند.» سرانجام ناچار شد سکوت خود را بکشند و طی گفتاری در روز پنجم خرداد ماه سال ۶۱ یعنی دو روز پس از آزادسازی خرمشهر توسط رزمندگان اسلام حیرت زده اعلام کند: از زمانی که خبرنگاران غربی از نیرو‌ های عراقی در خرمشهر دیدن کرده و از روحیه خوب آن‌ ها گزارش داده اند، بیش از سه یا چهار روز نمی‌ گذرد که ناگهان همه شهر از دست عراقی‌ ها بیرون کشیده شد.

روزنامه «گاردین» چاپ انگلیس درباره سقوط فتح خرمشهر می ‌نویسد: سقوط خرمشهر یعنی سقوط آخرین و مهم‌ ترین افتخار جنگی عراق که ایرانی ‌ها با باز پس گرفتن آن، این برگ برنده را که به وسیله آن عراق می‌ کوشید ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.

خبرگزاری آمریکایی «یونایتدپرس» در ساعت بیست و دو دقیقه بامداد چهارم خرداد، در گزارش ارسالی خود از بیروت، سربازان عراقی را در حال فرار توصیف کرده و نوشت: سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گریختن از خرمشهر و مناطق اشغالی هستند.

نتایج عملیات بیت المقدس

رزمندگان توانستند طی عملیات بیت المقدس ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز به خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر این شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیر رس توپخانه دشمن خارج گردیدند. هم چنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد،  با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت، فتح خرمشهر توسط رزمندگان موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند، عملیات بیت المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند، طی این عملیات حدود نوزده هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن کشته و زخمی شدند.