مقدمه در سال‌های اخیر و در منقطه خاورمیانه با وجود تغییرات گسترده در رژیم‌های حاکم و انواع اتحادهای منطقه‌ای، روابط ایران و سوریه یکی از ماندگارترین محورهای ارتباطی منطقه بوده است. برخی از کارشناسان سیاسی و مدرسان مطالعات روابط بین‌الملل معتقد هستند، این روابط به دلیل اهداف مشترک هر دو کشور در منطقه و مواضع […]
مقدمه
در سال‌های اخیر و در منقطه خاورمیانه با وجود تغییرات گسترده در رژیم‌های حاکم و انواع اتحادهای منطقه‌ای، روابط ایران و سوریه یکی از ماندگارترین محورهای ارتباطی منطقه بوده است. برخی از کارشناسان سیاسی و مدرسان مطالعات روابط بین‌الملل معتقد هستند، این روابط به دلیل اهداف مشترک هر دو کشور در منطقه و مواضع آن‌ها به‌عنوان پیشروان مقاومت در برابر منافع تحمیل شده‌ی ایالت متحده امریکا و اسراییل در خاورمیانه به وجود آمده است. از طرف دیگر این روابط بر اساس چشم‌انداز استراتژیک طولانی مدت و مشترک میان ایران و سوریه در منطقه بنا نهاده شده و سوریه جز معدود کشورهای عربی است که در هشت سال دفاع مقدس، حامی ایران به حساب می‌آمد؛ اما به‌راستی علت دوام این روابط در منطقه ناپایدار خاورمیانه چیست؟
پیشینه تاریخی روابط ایران و سوریه
روابط جمهوری اسلامی ایران با سوریه ریشه در زمان انقلاب اسلامی ایران دارد. سوریه و رئیس‌جمهور وقت آن یعنی حافظ اسد با رژیم پهلوی روابط اندک و محدودی داشتند. زمانی که مردم قصد انقلاب در ایران داشتند، سوریه پناهگاه افراد سرشناسی چون آیت‌الله منتظری، آیت‌الله مصطفی خمینی و سایر شخصیت‌های سیاسی مهم آن زمان بود. در این زمان حافظ اسد به مبارزان ایرانی برای انقلاب کمک می‌کرد و حتی برخی از این مبارزان در سوریه آموزش‌های نظامی دیدند. در آن زمان امام موسی صدر، روحانی محبوب ایرانی نیز با حافظِ پدر روابط نزدیک و خوبی داشت. تعداد زیادی از شخصیت‌های انقلابی در پایان انقلاب از حمایت دیپلماتیک سوریه برخوردار شدند.
پس از اینکه مردم انقلاب کردند سوریه، اولین کشور عربی بود که حکومت جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت. حافظ اسد تولد جمهوری اسلامی در ایران را یک تحول مثبت در منطقه عنوان کرد و امید داشت که دیگر کشورهای منطقه مانند فلسطین نیز به فعالیت‌های مشابه دست بزنند. کارشناسان روابط سیاسی معتقد هستند، روابط ماندگار ایران و سوریه را می‌توان به احساس مشترک در سیاست‌های خارجی هر دو کشور در مقابل امریکا، اسراییل و صدام مرتبط دانست.
از سرگیری روابط ایران و سوریه در زمان اسدِ پسر
در سال ۲۰۰۰ میلادی، با بر سر کار آمدن بشار اسد، سوریه سعی کرد روابط خود را با دنیای غرب بهبود ببخشد، اما دیری نپایید که متوجه اشتباه خود شد و به سمت ایران بازگشت. چند ساا از دست درازی امریکا به عراق گذشته بود و این کشور این بار در سال ۲۰۱۱ به بهانه رویداد ۱۱ سپتامبر، نیروهای خود را وارد افغانستان کرد.
سوریه بیش از پیش به اتحاد خود با ایران احساس نیاز می‌کرد و از طرف دیگر ایران نیز در همسایگی کشورهایی چون افغانستان و عراق قرار داشت که نیروهای آمریکایی به بهانه‌های مختلف و شعارهای انسان دوستانه نیروهای خود را به آنجا سرازیر کرده بودند. به دلیل وقایعی که در سال‌های متمادی در کشورهای عربی منطقه روی داد؛ مانند فوت پادشاه عربستان و اتفاقات لبنان و عراق، سوریه روابط خود را با متحد دیرین خود یعنی ایران گسترش داد و این دو کشور همکاری تجاری و فرهنگی را نیز ادامه دادند و توافق‌نامه‌هایی را اجرا کردند.
روابط استراتژیک ایران و سوریه
برخی از تحلیل‌گران خارجی به‌عمد روابط ایران و سوریه را روابط استراتژیک یک‌طرفه عنوان کرده‌اند و سوریه را یک کشور عربی می‌دانند که ایران در آن به‌طور غیرمستقیم حکومت می‌کند. این در حالی است که تاریخ روابط این دو کشور نشان می‌دهد که این روابط دوطرفه بوده و مانند دو دوست دیرین، هر بار که هر کشور به کمک احتیاج داشته است، کشور دیگر به حمایت برخواسته است. نویسنده‌ای به نام رافکه ریزورز در مقاله خود با عنوان «مرور تاریخی بر همکاری استراتژیک ایران و سوریه» آورده است.
سوریه نقش پل ارتباطی برای ارتباط ایران، لبنان و حزب‌الله لبنان را دارد. اتحاد و روابط ایران و سوریه بر اساس درک مشترک به وجود آمده و این درک مشترک به دلیل وجود نیروهای آمریکایی و اسراییلی در منطقه بوده است. همچنین از طریق کانال‌های استراتژیکی چون کمک‌های متقابل اقتصادی، دیپلماتیک و سیاسی در رفع نیازهای استراتژیک یکدیگر برآمده‌اند.
در روابط ایران و سوریه اتحاد نقش مهمی داشته و اهرم‌هایی مانند حزب‌الله توانسته است جاه‌طلبی بیگانگان را به ورطه ناامیدی بکشاند. این تحلیلگر و پژوهشگر جنگ ایران و عراق را مبدأ پیشرفت جنبش ایرانی سوری عنوان کرده است و حمایت همه‌جانبه حافظ اسد از ایران علیه صدام را یک حرکت دیپلماتیک باارزش می‌داند. حالا پس از گذشت سال‌ها ایران نیز در جنگ‌های داخلی پیش روی سوریه و حمله داعش، حرکت آن زمان اسدِ پدر را برای اسدِ پسر جبران می‌کند و از حمایت‌های خود دریغ نمی‌کند. این سیر تاریخی نشان دهنده روابط دوطرفه بوده و اینکه هیچ‌کدام بر دیگری حمایت سلطه‌جویانه ندارند.
روابط فرهنگی ایران و سوریه
همراه با انقلاب اسلامی و تغییر هدف‌ها، ارزش‌ها و رویکردها فصل جدیدی بین روابط ایران و سوریه از جمله روابط فرهنگی آغاز شد. یکی از اساتید برجسته سوریه در تحقیقات خود ۵۰۰۰ کلمه فارسی را در کلمات محاوره و فرهنگ سوریه پیدا کرده است و این‌گونه نشان داده است که روابط ایران و سوریه دارای پایه‌های تاریخی دور است که شاید به امپراتوری‌های فارس برسد. از پس از انقلاب تا به حال تفاهم‌نامه‌های فرهنگی بسیاری بین ایران و سوریه منعقد شده است. از میان این تفاهم‌نامه‌ها می‌توان به تفاهم‌نامه‌های دانشگاهی و تفاهم‌نامه بین نویسندگان عرب و ایرانی اشاره کرد. البته نباید فراموش کرد که مکان‌های زیارتی یکی دیگر از اشتراکات فرهنگی مردم ایران و سوریه است. برای مثال حرم حضرت زینب (س) در روستایی در اطراف دمشق قرار دارد که حالا دیگر به زینبیه معروف است.
سخن پایانی
در این مطلب از سایت رزمندگان آموختید که روابط ایران و سوریه یکی از روابط ماندگار در خاورمیانه است که خیلی از غربی‌ها آن را حیرت‌آور عنوان کرده‌اند. این روابط بر اساس یک استراتژی و تفکر مشترک، با دشمنان و دوستان مشترک شکل گرفته است. فرهنگ اسلامی و عقیده‌های تقریبا برابر نیز یکی دیگر از دلایل اصلی حفظ این روابط است. از زمان انقلاب جمهوری اسلامی ایران تا به حال با وجود تمام تحولات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی که در خاورمیانه به وجود آمده، روابط ایران و سوریه همچنان پایدار باقی مانده است و هر دو کشور در زمان سختی‌ها به یکدیگر یاری رسانده و پشت یکدیگر را خالی نکرده‌اند.
